Kugtung

(Kwentong Bayan ng Liloan, Southern Leyte)

Niadtung unang panahun sa usa ka lugar nga gihinganlag Maugok (Pres. Quezon na karun), anaay nagpabiling nga mistiryusung katingalahang panghitabu. Dinhing baryuha pagpanagat ug pag-uma ang tiunay nga panginabuhi sa mga katawhan. Bisan sa kalisud sa kahimtang nagmalipayun ang mga tagabaryu sa ilang kinabuhi labi na sa mga grasya nga gitagana sa kadagatan sa mga mananagat tungud sa ilang kamaayu taliwa man kini sa mga hadla sa panahun.

Ang baryu Maugok anaay daghan kaajung batu ug nahimutang kini duul sa simintiryu. Ang mga batu dagku ug nagkalain-lain ang mga purma niini. Naay purmang sakyanan, kahuy ug balay. Tungud sa mga nagkadaiyang batu, nagadala kini ug kaanindut sa lugar diin dayuhun sa ubang mga taw. Kaniadtu daghang mga yanu ang mamana ug isda sa maung lugar. Naay usa sa mga daghan kaayung batu ang kanunay tungtung-tungtungan nila inig pamana ug labyan-labyan nila kung sila managat.

Usa ka adlaw niana, naay mga grupu sa mga mamanaay ang naglayag. Sa iang paglayag, mikalit ug lilu ang dagat. Ang lilu gamay apan mianam-anam ug kadaku. Ang ilang sakayan na yabu ug hapit sila gihigup sa maung lilu. Usa sa ilang kauban, hapit nalumus. Ug dali-dali silang milanguy padulung sa dakung batu nga nagkumbabit sa nayabung sakayan. Sa dihang gidali-dali siya sa pagluwas sa iyang mga kauban pasakay sa barutu, nakit-an ang pagbuka sa batu. Katingala ug kalisang ang ilang nasinati tungud sa ilang nakita. Nakaplagan nila nga ang dakung batu nga kanunay nila tungtungan samtang sila managat ug mamana, usa ka dakung isda diay. Nagpakilid sila sa mga batu kay basin kan-un sila. Apan, ang dakung isda daling mipaingun sa dagat.

Tungud sa maung panghitabu, ang mga katawhan sa maung lugar mangilid sa maung batu. Apan, sa pagpangilid sa mga katawhan sa adlaw nga milabay didtu nila nabaw-an nga naay panahun nga kining batu mawala ug usahay pud naa. Nahibaw-an nila kining batu dili lang usa ka urdinaryung batu kundili usa ka dakung isdang makahahadluk.

Kini ilang gitawag nga kugtung, usa ka isda nga ang panit sama sa mga batu nga puluy-anan sa mga isda mauy hinungdan nga mura kini’g batu. Gituuhan nga mau ni nga klasing isda nga mukaun, mulamuy ug mupatay ug tawu tungud sa iyang labaha nga ngipun. Kini usab nga isda nabuhi tungud sa mga nagkadaiyang basura sa dagat hangtud nahimu ang usa ka mistiryusung isdang kugtung. Sukad nga nahibaw-an ug nahikaplagan kini, ang mga mananagat mugamit na ug dinamita arun sa pagpahawa sa dakung isda nga kugtung.

Milabay ang katuigan ug ang mga kabatan-unan nga nakasaksi niadtung panghitabua, karun nang dagku na, usa nasab ka mananagat. Tungud sa dili nila makalimtan ang ilang nasaksihan, ila kining giplanuhan nga sawmun ang maung lugar nga kugtung. Didtu sa lawud mitidlum pagsalum sila sa kinailadman sa lawud. Sa ilang pag-adtu, nakaplagan nila ang dakung langub sa ilawum. Diin ditu miliraw ang ilang panan-aw sa nakita nga daghang bukug sa mga isda. Kini nagpamatuud nga buhi ug nagbalik-balik pa ang maung isda.

Sa karung panahuna, nagpabilin ang maung isturya sa hunahuna sa mga katawhan sa baryu Mauguk. Ug hangtud karun, tungud sa panghitabu ang lugar diin nila nabaw-an nga didtu ang dakung isda nga batu, gitawag nila nga Kugtung.